Bökelek Nedir? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Perspektifinden Bir Değerlendirme
İstanbul gibi dinamik bir şehirde yaşarken, sokakta, işyerinde ya da toplu taşımada sıkça karşılaştığımız bir kavramdır “Bökelek”. Bu kelime, halk arasında genellikle bir tür sosyal statü veya davranış biçimi olarak kullanılsa da, toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi kavramlarla bağlantılı şekilde daha derin bir anlam taşır. Peki, bökelek nedir? Bu yazıda, farklı grupların bu olgudan nasıl etkilendiğine, bireysel gözlemlerime ve kişisel deneyimlerime dayalı olarak daha yakından bakacağız.
Bökelek Nedir? Kavramın Temelleri
Bökelek, genellikle birinin kendini dışa dönük, dikkat çekici ve özgüvenli bir şekilde ifade etmesi anlamında kullanılır. Ancak, sokakta ya da toplu taşımada karşılaştığınızda bu durum, yalnızca dışa dönüklükle sınırlı kalmaz. Özellikle İstanbul gibi kozmopolit bir şehirde, bu kelime birinin toplumsal kurallara ve normlara ne kadar uyduğuna da işaret edebilir. Bökelek, bir bakıma toplumsal yapıyı sorgulayan, ona karşı bir duruş sergileyen bir “özgürlük” anlamı taşır. Ancak bu özgürlük, bazen çevremizdeki bireyler tarafından olumsuz ya da yadırganan bir tutum olarak görülebilir.
Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Bökelek
Toplumsal cinsiyetin toplumdaki rolü, bökelek kavramının nasıl algılandığını doğrudan etkiler. Kadın ve erkeklerin sokakta nasıl davranması gerektiği, hangi kıyafetleri giymesi gerektiği, hatta hangi tavırları sergileyebileceği sıkça belirli kalıplara oturtulmuş durumda. Toplumsal cinsiyet eşitliğini savunduğum sivil toplum kuruluşundaki çalışmalarımda, kadınların toplumsal normlara uymadığı durumlarda “bökelek” olarak etiketlendiklerini gözlemliyorum. Örneğin, bir kadının yalnız başına gece geç saatlerde sokakta yürürken karşılaştığı bakışlar, onun “yolunu kaybetmiş” veya “güvensiz” biri olarak algılanmasına yol açabilir. Bu durum, toplumsal cinsiyetin ne kadar güçlü bir biçimde kadınları etkilediğini gösteriyor. Erkekler ise, genellikle bu tür dışa dönüklükleri birer “güç” ve “hakimiyet” göstergesi olarak yorumlayabiliyor.
Çeşitlilik ve Bökelek
Toplumsal çeşitlilik, farklı kültürlerin, etnik kökenlerin, dini inançların ve cinsel kimliklerin bir arada var olduğu bir yapıyı ifade eder. İstanbul’daki sokaklar, farklı kimliklerin bir arada yaşadığı, çeşitliliğin gözlemlenebileceği en yoğun yerlerdir. Bökelek, burada farklı kimlikleri ifade etme biçimlerine de etki eder. Farklı kültürlerden gelen bireyler, kendi geleneklerine göre daha içe dönük veya daha dışa dönük olabilirler. Ancak burada dikkate alınması gereken en önemli nokta, bökeleğin bir çeşit “aidiyet” göstergesi olabileceğidir. Bir kişinin bökelek davranışı, aslında o kişinin kendi kimliğini savunma şekli olabilir. Örneğin, toplu taşıma aracında bir grup üniversite öğrencisinin giydiği kıyafetler, kullandıkları dil, davranış biçimleri, onların bir topluluğa aidiyet duygusunun bir ifadesi olarak karşımıza çıkar.
Çeşitlilik, aslında bökeleğin her birey için farklı bir biçim aldığını ve buna göre farklı algıların oluştuğunu gösteriyor. Kimileri için bökelek, özgürlük ve kimlik beyanı olurken, kimileri için ise sosyal bir tehdit ya da hoşgörüsüzlük anlamına gelebilir. Bu durum, çeşitliliğin toplumda nasıl karşılandığını da gözler önüne seriyor.
Sosyal Adalet ve Bökelek
Sosyal adalet, herkesin eşit haklara ve fırsatlara sahip olması gerektiğini savunan bir anlayıştır. Ancak İstanbul’un sokaklarında, toplu taşımada ve işyerlerinde bökelek konusu, genellikle bu eşitlikten uzak bir biçimde işlenir. Bökelek davranışını sergileyen bir kişi, çoğu zaman bu yüzden sosyal dışlanmaya uğrayabilir. Özellikle yoksul mahallelerde, daha düşük gelirli bölgelerde yaşayan bireyler, dışa dönük davranışları nedeniyle toplumsal normlara aykırı görülür. Bu da onların sosyal statülerinin bir yansımasıdır. Bireylerin ne kadar kabul gördüğü, sahip oldukları ekonomik ve sosyal koşullarla doğru orantılıdır. Bökelek, bazen sadece bir davranış biçimi olarak değil, sosyal adaletin sağlanmadığı bir ortamın yansıması olarak da görülebilir.
Toplumsal cinsiyet ve çeşitlilik gibi faktörler, bökelek kavramının anlamını belirlerken, sosyal adaletin eksik olduğu bir toplumda, bökelek davranışını sergileyenlerin dışlanması, ayrımcılığa uğraması ve damgalanması sıkça yaşanan bir durumdur. Bu bağlamda, bökelek bir direniş şekli olabilir, ancak aynı zamanda toplumsal eşitsizliklerin bir göstergesi haline de gelebilir.
Sonuç: Bökelek ve Toplumsal Normların Etkisi
Bökelek, İstanbul gibi çeşitliliğin ve toplumsal farklılıkların belirgin olduğu bir şehirde, bir kavramdan çok, toplumsal normlara karşı bir duruş, kimlik beyanı ve bazen de bir isyan şeklidir. Toplumsal cinsiyetin, çeşitliliğin ve sosyal adaletin etkisiyle şekillenen bökelek, her birey için farklı anlamlar taşıyabilir. Bu durumu, sokakta, toplu taşımada, işyerlerinde, günlük yaşamda gözlemlemek, bize toplumun normlarının ne kadar katı ve ne kadar esnek olduğunu gösteriyor. Bökelek sadece bir davranış biçimi değil, aynı zamanda bir toplumsal yapının yansımasıdır ve bu yapıyı değiştirmek, her birimizin sorumluluğudur.